Αρχαιολογικοί Χώροι

Αρχαία Πασσαρώνα

Στον λόφο Καστρί (υψ. 761 μ.), στη Δημοτική Κοινότητα Μεγάλου Γαρδικίου του Δήμου Ζίτσας, και σε απόσταση 10 - 11 χιλιομέτρων βόρεια-βορειοδυτικά της πόλης των Ιωαννίνων, σώζονται κατάλοιπα οχυρωμένης αρχαίας πόλης ενώ στις παρυφές του λόφου, περίπου 2 χιλιόμετρα βόρεια της ακρόπολης, σώζονται λείψανα αρχαίου ναού. Αυτός ο οχυρωμένος οικισμός, γνωστός ως Ακρόπολη Πασσαρώνος (ΦΕΚ 114/ΑΑΠ/28.03.2007), θεωρείται ο πλέον σημαντικός αρχαιολογικός χώρος στην ευρύτερη περιοχή του λεκανοπεδίου Ιωαννίνων, καθώς έχει συνδεθεί με την πολεοδομική ανάπτυξη, τις αμυντικές πρακτικές και, φυσικά, με την αρχαία Πασσαρώνα, πρωτεύουσα του φυλετικού κράτους των Μολοσσών κι έδρα του βασιλικού οίκου των Αιακιδών. Μάλιστα, η ισχυρή οχύρωση και τα ορατά κατάλοιπα αρχαίων οικοδομημάτων στο εσωτερικό, είχαν προσελκύσει το ενδιαφέρον των περιηγητών, όπως του W.M. Leake και του F.C.H.L. Pouqueville, ήδη από τα πρώτα χρόνια του 19ου αιώνα.

Κάστρο Βερενίκης

Στην Βερενίκη υπάρχουν τα εξής αρχαιολογικά ευρήματα:

Θέση «Πόρτες» βορειοδυτικά του χωριού: λείψανα τείχους αρχαίας ακρόπολης με   σωζόμενη πύλη και κτήρια στο εσωτερικό της.

Περιοχή «Παλιοχώρι» μεταξύ της αρχαίας ακρόπολης και του χωριού: αναφέρονται αρχαία νομίσματα και τμήματα αγγείων.

Στην ευρύτερη περιοχή κοινότητας: σπήλαια με αρχαιολογικό ενδιαφέρον και αρχαίοι τάφοι.

Παλαιόκαστρο

Το Παλαιόκαστρο βρίσκεται δυτικά του Δεσποτικού σε απόσταση περίπου δύο χιλιομέτρων. Στο «Παλαιόκαστρο» του Δεσποτικού τοποθετεί ο μεγάλος ιστορικός Nikolas Hammond την πρώτη κοιτίδα των Μολοσσών-το αρχαίο Ίλιον. Ο Άγγλος Καθηγητής Πανεπιστημίου N. Hammond υποστηρίζει ότι τα υπάρχοντα τείχη στο Παλιόκαστρο δυτικά του χωριού, ανήκουν στην αρχαία πόλη Ίλιον που ίδρυσε ο γιος του Πρίαμου Έλενος σε ανάμνηση τη καμένης από τους Αχαιούς Τροίας.

Ναός του Άρειου Διός

Ο αρχαίος ναός, που βρίσκεται στο Ροδοτόπι Ιωαννίνων, στους πρόποδες του λόφου Γαρδίκι, ταυτίζεται με το ναό του Άρειου Δία της αρχαίας Πασσαρώνας, πρωτεύουσας των Μολοσσών, η τειχισμένη ακρόπολη της οποίας σώζεται στην κορυφή του λόφου.